احياي سياست‌هاي درب باز در مؤسسات روان‌پزشکي رويکردي براي حفظ منزلت بيماران: يک نامه به سردبير

منزلت يک مفهوم اساسي در حوزه اخلاق پزشکي است. اختلال در سلامتي و بيماري يکي از عوامل عمده‌اي است که منزلت افراد را به‌شدت تهديد مي‌کند (1). اين موضوع به دليل آسيب‌پذيري بيماران با اختلالات روان‌پزشکي، اهميت بيشتري پيدا مي‌کند (2).
در سيستم درماني ايران، مراکز روان‌پزشکي به‌جاي آنکه مراقبت و حمايت را انتقال دهند، بيماران را در معرض خطرات متعدد شامل از دست دادن شخصيت و ناتوانمندسازي قرار مي‌دهند (3). بيماران بستري در مراکز روان‌پزشکي احساس مي‌کنند کنترلي بر زندگي خود ندارند، تحت سلطه پرسنل هستند و از سوي آن‌ها ناديده گرفته مي‌شوند. اين احساسات مخرب احتمالاً ناشي از جدايي کارکنان از بيماران و تمرکز صرف بر اجراي امور روتين درماني و مراقبتي است (4).
در سيستم درماني ايران، فرهنگ غالب در حيطه ارتباط بيمار – پرستار، غلبه رابطه اقتدارگرايانه بر رابطه مشفقانه است که در آن پرسنل درماني در موضع قدرت قرار مي‌گيرند و بيمار فقط اطاعت‌کننده محض است (5). اين شکل از رابطه مراقبتي بر آسيب‌پذيري بيماران افزوده و بيانگر نقض منزلت آن‌ها است. عدم مشارکت بيمار در تصميم‌گيري‌ها، يکي ديگر از عواملي است که موجب نقض منزلت بيماران با اختلالات روان‌پزشکي مي‌گردد. مشارکت ندادن بيمار، احساس ناديده گرفته شدن را در اين بيماران بيش‌ازپيش تقويت مي‌کند (6). احساس ناديده گرفته شدن در بيمار مي‌تواند به‌اندازه سوءاستفاده فيزيکي يک خطر جدي باشد و تأثير عميقي بر سلامت و کيفيت زندگي بيمار داشته باشد (7).
يکي از مصاديق نقض منزلت بيماران روان‌پزشکي در سيستم سلامت کشور ايران، نقض استقلال است که بيش‌ازپيش به چشم مي‌خورد. بيماران در مراکز روان‌پزشکي ايران، تحت مراقبت در مؤسسات با درب‌هاي بسته يا محدوديت دستيابي به دنياي خارج از بيمارستان قرار دارند (8). اگرچه بخش‌ها با درهاي قفل‌شده، با کاهش فراواني فرار بيماران همراه است ولي احساس زنداني بودن و در قفس بودن را به بيمار منتقل مي‌کند (9). در چنين شرايطي که زندگي بيماران با روتين بيمارستان مديريت مي‌شود، استقلال بيماران به‌طور کامل بي‌معني مي‌گردد و اغلب بيماران از فرصت‌هايي براي دريافت آموزش، کار يا بهره‌مندي از مزاياي خدمات عمومي يا ساير امکانات محروم مي‌شوند. متأسفانه در مراکز با درب‌هاي بسته، هيچ‌گونه درمان توان‌بخشي براي آماده‌سازي بيماران براي بازگشت به زندگي بيرون از بيمارستان و در کنار خانواده وجود ندارد (8). اين در حالي است که به‌کارگيري سياست‌هاي درب باز در مؤسسات، مي‌تواند در ايجاد حس استقلال و مشارکت در مراقبت در بيماران مؤثر باشد (10).
در اين راستا، احيا و توسعه سياست‌هاي درب‌هاي باز در مراکز روان‌پزشکي کشور، مي‌تواند به توانمندسازي، ايجاد حس استقلال و حفظ منزلت بيماران کمک نمايد. با توجه به اثربخش بودن رعايت منزلت بيماران روان‌پزشکي در افزايش کيفيت زندگي بيماران مذکور، توجه به زيرساخت‌هاي رعايت منزلت در بالين امري ضروري است. توجه به اين مهم بايستي در دستور کار سياست‌گذاران سلامت در سطوح مختلف در کنار افزايش نظارت بر عملکرد سازمان‌هاي درماني قرار بگيرد. همچنين با توجه به نقش محوري پرستاران در رعايت منزلت بيماران، لازم است آموزش رعايت منزلت در دوره‌هاي آموزش دانشگاهي و دوره‌هاي بازآموزي باليني موردتوجه مسئولين آموزشي بيمارستان‌ها قرار گيرد. پرستاران بايد به اين نکته توجه داشته باشند که حفظ منزلت بيماران روان‌پزشکي نيازمند يک کار خارق‌العاده نيست، بلکه گاه حضور در کنار بيمار و ارتباط همدلانه با بيمار مي‌تواند در القا حس توجه و جلوگيري از حس نيست‌انگاري بسيار کمک‌کننده باشد.